(Những
bài Suy Niệm Và Cầu Nguyện
của
Linh Mục Nguyễn Tầm Thường, SJ.)
Tôi cầu mong cho tôi được bình yên. Cuộc sống có nhiều khi vất
vả, nên tôi muốn gạn lọc những giây phút muộn phiền để được thảnh thơi. Tôi
muốn quên những đau buồn của ngày tháng cũ. Tôi không muốn nhớ những chua xót
của một lầm lỡ, những tiếc nuối của một vụng về. Nhưng, vết thương lòng, khi
tôi muốn quên lại là khi tôi càng nhớ thêm. Tôi muốn quá khứ rơi vào vùng biệt
tích hư vô, nhưng quá khứ vẫn buông cánh đậu xuống đời tôi những đám mưa buồn.
Tôi cầu mong cho tôi được bình yên. Nhưng cuộc sống hôm nay xô
đẩy tôi vào nỗi lo âu của ngày mai. Những công danh chưa toại nguyện. Những
mộng đời đang dệt dở dang. Những tình yêu có khi đang nhen nhúm hé nụ, có khi
đang mong manh. Hồi hộp và băn khoăn, đợi chờ và bấp bênh là những đám mây đen
phủ đi vùng trời thảnh thơi. Tương lai là một vòng kẽm gai vô hình làm héo úa
nỗi vui của tôi.
Tôi sống trong hiện tại mà bị giăng mắc bởi lo âu về tương
lai. Bị ràng buộc vì ám ảnh của quá khứ. Như thế, tôi có tự do của thân xác
cũng chưa hẳn đã có tự do của tâm hồn.
*
* *
Trở về với tôn giáo. Tôi nghe tiếng vọng từ nghìn năm trước và
vẫn là lời kinh cầu hôm nay. "Trời cao ơi, hãy đổ sương xuống. Ngàn mây
hỡi, hãy mưa vị cứu tinh". Nói đến vị cứu tinh là nói đến nô lệ. Ðề cập
đến giải thoát là hàm chứa tù đày. Như vậy, mục đích đạo của tôi là đi tìm tự
do?
Tự do của thân xác không đồng nghĩa với tự do của tâm hồn. Xét
như vậy thì tự do cao cả quá. Tự do là yếu tố xác định tình yêu. Tự do là giấc
mơ hạnh phúc. Tự do đi vào mức độ sâu xa căn bản của đạo. Tôi biết, những gì
càng cao cả thì càng khó khi nói tới. Tự do liên hệ đến tình yêu, tự do là
chiều sâu thẳm của tôn giáo. Tôn giáo và tình yêu là những vấn đề mênh mông. Mà
những gì càng mênh mông thì khi nói đến lại càng hay có nhiều thiếu sót.
Bởi vậy, những gì tôi viết ở đây chỉ là những suy tư của một
người đang đi tìm con đường giải thoát. Có thể là tìm thấy rồi nhưng chưa đủ
nghị lực lên đường. Có thể là lên đường nhưng chưa trọn vẹn tìm được tự do. Vì
thế, những gì tôi viết ở đây, suy tư cũng là ưu tư.
Tự do có phải là thoát mọi ràng buộc, có phải là không để cho
một năng lực nào ảnh hưởng trên những quyết định chọn lựa của tôi? Nếu hiểu như
thế thì tôi không bao giờ có thứ tự do này. Là một hữu thể giới hạn được đặt
vào trong một thế giới chằng chịt những liên hệ với những hữu thể khác. Liên hệ
giữa tôi với người chung quanh. Giữa tôi với vũ trụ. Giữa tôi với chính tôi.
Tôi không hiện hữu độc lập nên tôi không bao giờ có tự do tuyệt đối độc lập. Sự
sống của tôi đến từ một sự sống khác. Vì thế, có cùng liên hệ tới sự sống khác.
Nếu chỉ vì một lầm lỡ của tha nhân gây bất bình cho tôi mà tôi chối từ tất cả,
gọi là "để sống tự do một mình". Thì tôi chỉ nghèo nàn hóa đời tôi
chứ tôi cũng chẳng thể thoát khỏi được những ràng buộc vô hình. Tôi muốn có sức
khỏe nhưng làm sao tôi tránh được cảm lạnh của mùa đông, chiều sương ảm đạm của
mùa thu? Tôi không thể tránh được mọi ảnh hưởng của vũ trụ, để gọi là
"sống tự do một mình". Tôi bị chi phối và luôn luôn bị chi phối. Rồi
còn chính tôi. Ðã bao lần không đồng ý với mình, mà nào tôi có thoát được chính
mình. Như vậy, chối từ mọi ràng buộc để đi tìm tự do tuyệt đối là trở thành hư
vô.
Chỉ Thiên Chúa, Ngài là hữu thể vô giới hạn, Ngài không sống
trong tự do nhưng Ngài là tự do. Ngài không bị ràng buộc, nên Ngài mới có tự do
tuyệt đối này.
Tôi là hữu thể bất toàn nên tôi chỉ có tự do tương đối. Thứ tự
do trong đó có những ràng buộc liên hệ. Thứ tự do không có nghĩa là muốn làm gì
thì làm mà chỉ có nghĩa làm những gì xây dựng thêm giá trị cho sự hiện hữu của
tôi và những hiện hữu chung quanh tôi.
*
* *
Nói đến tự do, người ta thường nghĩ ngay đến khả năng chọn
lựa. Chọn thì có thể chọn đúng, có thể chọn sai. Sai, lại có nhiều thứ sai khác
nhau. Có thứ sai ít, có thứ sai nhiều. Có thứ sai người ta có thể làm lại được.
Có thứ sai một lần là mãi mãi mang niềm tủi hận. Ði lộn một khúc đường thì mất
giờ đi lại. Nhưng đi lộn lý tưởng cuộc sống là mất cả cuộc đời. Mua lầm cái áo
thì tôi có thể mua cái khác. Cưới lầm một tình yêu thì vấn đề lại khác rồi.
Nhưng cái sai lầm lớn nhất là chối từ Chúa. Nếu trước giờ chết mà tôi vẫn xa
Ngài thì tôi sẽ vĩnh viễn đi về cô đơn mà chẳng bao giờ có thể làm lại được.
Ðấy là thảm cảnh của tự do trong vấn đề chọn lựa.
Sống là đi tìm hạnh phúc. Chọn lựa sai lầm là làm hao mòn hạnh
phúc đó. Vì thế, khi biết giữa cái sai và cái đúng thì người ta không còn tự do
để chọn cái sai mà phải chọn cái đúng. "Ngài chính là Thần Khí, nơi đâu có
Thần Khí của Chúa thì có tự do" (2Cor 3,17). Bởi đó, tự do chân chính là
định hướng cuộc sống đi tìm sự thật, tìm Chúa.
*
* *
Tội và đam mê đối nghịch với Thần Khí của Chúa nên nơi nào có
tội thì không có tự do. "Tiền công của tội lỗi là sự chết" (Rom
6,23). Con đường của đam mê dẫn tới băn khoăn và lo âu. Tôi nhớ tới Yuđa. Có lẽ
Yuđa là con người cô đơn nhất. Yuđa không bị bắt như Phêrô. Yuđa có tự do,
nhưng tâm hồn Yuđa là một cõi vắng mênh mông, là lo âu chập chùng. "Tiền
công của tội lỗi là sự chết" (Rom 6,23). Câu chuyện người thanh niên giàu
có cũng nói rõ giá trị chọn lựa của tự do.
- Thưa Thầy, tôi phải làm gì để nên trọn lành?
- Hãy cho hết những gì ngươi đang có, rồi đến theo Ta.
Nghe xong, người thanh niên buồn bã, lặng lẽ bỏ đi (Mt
18,21-22).
Anh có một giấc mơ nhưng anh chẳng bao giờ đạt được. Anh có
một chân trời để đi tới, nhưng anh không bao giờ lên đường nổi. Có lựa chọn là
có từ bỏ. Từ bỏ nào cũng có chiến đấu. Vì thế, tự do không phải là sự giải
thoát tự nhiên mà có. Bình an của tự do là một cuộc chiến đớn đau. "Xác
thịt có đam mê chống lại thần khí. Thần khí chống lại xác thịt. Khiến anh em
không thể hễ muốn gì là làm được" (Gal 5,17).
Ðam mê và tội lỗi là một thứ mật ngọt ngào. Ðam mê đẹp như lời
mời êm ái. Trong đời có nhiều vất vả, có lắm lúc thiếu vắng hạnh phúc, nên tôi
bước xuống, gặm những đám cỏ xanh mà không nhìn thấy đám cỏ mọc trên vũng bùn.
Khi đam mê đã trở thành căn nhà rồi thì ngại ngùng từ bỏ nó. Bởi, nếu tôi nêu
lên vấn đề là chạm tới cả một cuộc chiến. Cuộc chiến của lựa chọn. Nhiều khi
biết mình phải chọn gì. Tìm con đường mình phải đi không phải là điều khó.
Nhưng có lên đường về chân trời mơ ước của lý tưởng không, đấy mới là thảm cảnh
bi đát và hùng tráng của một tâm hồn. Mới là lằn mức xác định giá trị. Mới là
hoa trái của tự do hay là bất hạnh của tự do. Ðức Kitô đã chỉ cho người thanh
niên con đường của tự do là theo Ngài. Nhưng người thanh niên buồn bã, lặng lẽ
bỏ đi.
"Tội ngự trong thân xác chết dở của tôi khiến tôi phải
theo nó" (Rom 6,2). Như vậy, làm sao tôi có thể cất bước lên đường. Trong
cái đêm tối của yếu đuối, giữa niềm thao thức đi về một nẻo sớm mai có nắng reo
vui, có an hòa của cõi lòng. Trong cái chán nản của linh hồn giữ bóng tối. Phaolô
đã tự hỏi như một lời kinh thầm lặng tự thú nỗi đau thương bất lực của mình:
"Vô phúc thay con người tôi, ai sẽ giải cứu tôi khỏi cái xác chết
này?"
Tôi không đi tìm tự do chỉ vì tự do. Trong tự do tôi kiếm tìm
bình an. Bình an của tự do là được đi về vùng trời mơ ước, không bị đam mê bắt
quay về mảnh vườn mà tôi không muốn. "Tội ngự trong thân xác chết dở của
tôi khiến tôi phải nghe nó". Vậy, "ai sẽ giải cứu tôi khỏi cái chết
này?" Qua Phúc Âm thánh Yoan, Chúa đã trả lời cho Phaolô, và cũng cho ta:
"Nếu ta cho ngươi tự do thì các ngươi mới đích thực tự do" (Yn 8,36).
Như vậy, hạnh phúc của tôi là sống trong tự do mà Chúa ban.
*
* *
Tự do của Chúa là gì?
Thực sự Chúa không có tự do, nhưng Ngài là tự do. Vì Ngài là
tự do nên tôi không thể có tự do mà lại không có Ngài. Chúa không có tình yêu
nhưng Ngài là tình yêu. Khi nói có là nói ai có và có cái gì. Nói đến liên hệ
giữa hữu chủ và vật sở hữu. Thiên Chúa là tất cả, không có gì hiện hữu độc lập
ngoài ơn sủng của Ngài. Thiên Chúa không Có, nhưng Thiên Chúa Là. Vì chính Ngài
là hạnh phúc nên tôi không thể có hạnh phúc mà lại không thuộc về Ngài.
Nếu Chúa chỉ cho tôi một món quà thì tình yêu ấy chưa phải là
tình yêu tuyệt hảo. Cho một món quà chưa phải là cho tất cả. Ngài là tình yêu,
nên khi cho tôi tình yêu thì Ngài cho tôi chính Ngài. Nếu Ngài cho tôi một món
quà thì tôi cũng có thể đáp lại bằng một món quà khác. Nhưng Ngài cho tôi chính
Ngài thì tôi không thể lấy gì đại diện để cám ơn Ngài. Tình yêu sâu thẳm hay hờ
hững hệ tại cho đi nhiều hay ít. Những gì đại diện thì không thể nói được là
tất cả. Chính vì thế, tôi không thể nói: Lạy Chúa, con xin dâng hiến tất cả,
trừ điều này. Con xin hiến dâng tất cả, ngoại trừ điều kia.
"Thành quả thu lượm được nơi Ngài là tự do, có sức thánh
hóa" (Rom 6,22). Những gì tôi giữ lại cho riêng tôi, chẳng làm tôi nên
giàu có mà chỉ cản tôi về với tự do có sức thánh hóa đó.
Tôi biết thế, nhưng đường về tự do không dễ. Lời vẫy gọi của
đam mê thì gợi cảm, ngay bên tôi, ở trong tôi. Tiếng gọi của niềm tin thì vô
hình. Vất vả để lắng nghe, nhưng còn gian nan hơn nếu chấp nhận theo tiếng gọi,
vì niềm tin không bao giờ nhượng bộ. Ðã hơn một lần trong đời, tôi hỏi Ngài:
- Thưa Thầy, con phải làm gì để được tự do?
Ngài cũng chỉ đáp:
- Hãy bỏ tất cả những gì thuộc về ngươi rồi theo Ta.
Tôi thấy bâng khuâng và thao thức vì bóng hình người thanh
niên thuở xưa. Chàng thông minh. Chàng đã nhìn thấy một vùng trời biển rộng.
Chàng mơ ước đi về vùng biển rộng có gió ngàn tự do đó. Nhưng chàng đã chẳng
bao giờ tới nơi.